Vogelschieten als Voorjaarsritueel

Alle broederschappen, schutterijen en gilden, die zijn aangesloten bij de Europese Gemeenschap voor Schuttersgilden, schieten op de vogel. Het vogelschieten is een eeuwenoude traditie. Een oud bekend bewijs van georganiseerd koningschieten in het hertogdom Brabant is de beschrijving van het vogelschieten in de caert (oprichtingsakte) van de Grote Voetboog in Leuven. Deze caert dateert van 1332. In middeleeuwse caerten is sprake van voghel ofte papagaye schieten. Maar waarom schieten schutters op een vogel en waarom 'kronen' zij de winnaar tot koning?

Er zijn vele theorieën over het vogelschieten, tegenwoordig ook wel koningschieten genoemd. De meest gedeelde opvatting is dat het vogelschieten van oorsprong een voorjaarsritueel is. De ceremonie van het vogelschieten is de tegenhanger van het oogstdankfeest. De voghel ofte papagaye was het symbool van de vruchtbaarheid van het voorjaar. Door de vruchtbaarheid in de vorm van een bonte vogel af te schieten, kon zij als een feniks met hernieuwde kracht herrijzen in de persoon van de schutter die de vogel afschoot. De schutter kreeg de zilveren vogel omgehangen ten teken dat de kracht van het voorjaar in hem was. Omdat deze schutter zich de beste der besten toonde, noemde men hem in de feodale traditie 'koning'.

Uiteraard zijn er ook andere interpretaties van het koningschieten. Zo opperen sommige historici en gildevorsers dat de functie van gildekoning een afgeleide kan zijn van de functie van heraut bij riddertoernooien. Weer een andere verklaring is dat de koningsverschieting van oorsprong een ontspanningsevenement is, waarvan de voorgeschiedenis gelegen zou zijn bij het duifschieten in de klassieke oudheid. De dichtwerken van Homerus en later ook Vergilius beschrijven het duifschieten bij de oude Grieken en Romeinen. Een andere optie is dat het gaat om een tijdelijke ceremoniële functie bij feestelijke aangelegenheden, zoals dat in de zestiende eeuw in Zuid-Frankrijk voorkwam. Aanwijzingen hiervoor zijn te vinden in Le Carnaval de Romans: de la Chandeleur au Mercredi des Cendres (1579-1580) van de Franse historicus Emmanuel Le Roy Ladurie.

Hoe het ook zij, bij veel gilden en schutterijen is het koningschieten de ultieme wedstrijd om vast te stellen wie de beste schutter is. Het is de belangrijkste activiteit en zeker het feestelijkste gebruik van de gilden.

Bron: 'In Brabant, Tijdschrift voor Brabants heem en erfgoed', dec. 2013.
In Brabant is een modern vormgegeven magazine over het erfgoed van de provincie Noord-Brabant.